Na de opmerkelijke gebeurtenissen rond de Schorpioen-graancirkel te Stadskanaal op het land van boer Jan Hendrik Adams in 2001, leek een locale kunstenaar een graantje mee te willen pikken van de ophef in de media. Chris Westen, eigenaar van kledingzaak Westhouse te Stadskanaal en beeldend kunstenaar, moet in augustus een kleine optelsom hebben gemaakt: als je met graan broodjes en graancirkels kunt maken, waarom zou ik dan niet eens graancirkelbroodjes maken? Het was komkommertijd, dus de media waren allang blij dat er iets gebeurde. Het nieuws haalde eerst de locale pers, zoals het Westerwolde Nieuws van de Groningse journalist en graancirkelliefhebber Roel Toering ('Kunstenaar koopt graancirkel Stadskanaal', 24 augustus 2001). Vervolgens waren de landelijke media aan de beurt, zoals de Metro ('Kunstenaar bakt graancirkelbrood', 27 augustus 2001) en de Telegraaf ('Kunstenaar maakt brood van graancirkels', 29 augustus 2001).
In de kranten verklaarde Chris Westen niet te geloven in een mysterieuze verklaring voor het ontstaan van de graancirkel: er hadden 's nachts gewoon wat verveelde collega-kunstenaars in het Groningse graan rondgestampt. Het leek Westen wel een ludieke actie om het graan op te kopen, door een molenaar te laten malen en door bakker Geert Bos te Stadskanaal te laten bakken. 'Ik heb al duizend broden verkocht,' zegt Westen in de Metro. Met zijn mond dan... Want de broodjes waren nog niet eens gebakken. Volgens de Telegraaf dacht Westen met kerst 2001 zo'n vijf- tot tienduizend broodjes te kunnen verkopen. In de voorverkoop wel te verstaan, want de bakker had het zo druk dat hij pas in januari of februari kon gaan bakken. De opbrengst zou naar een goed doel gaan, namelijk naar de stichting 'Solidariteit onder Mensen' (Stadskanaal), die iedere woensdag een warme maaltijd verzorgt voor de minderbedeelden.
Omdat cerealogen nu eenmaal wat beter op de hoogte zijn van de theorievorming rond het ontstaan van graancirkels, besloten mensen als Robert Boerman en Eltjo Haselhoff te reageren. Er werd uitgelegd dat aan de vorming van graancirkels hitte en straling te pas kunnen komen, en dat dit de kwaliteit van het graan niet ten goede komt. Men had bovendien weinig positieve ervaringen gehad in de Schorpioen. In het ergste geval zouden consumenten ziek kunnen worden van de graancirkelbroodjes, maar de broodjes zouden op z'n minst niet te pruimen kunnen zijn. De reactie in de pers was zoals gebruikelijk lacherig: die graancirkelexperts bakken ze wel weer bruin; die zien zeker kleine groene mannetjes vliegen! 'Misschien krijg je wel voelsprieten', kopt de Telegraaf olijk, en begint de berichtgeving met de woorden: 'Koren op de molen van ufologen en andere koekenbakkers.' Ook de kunstenaar reageert laconiek op de gevaren van consumptie. 'Om die reden krijgt mijn schoonmoeder het eerste broodje,' grapt hij.
En toen werd het weer stil rond de graancirkelbroodjes.
De babbel van Chris Westen bleek - zoals wel vaker bij kunstenmakers en kledingverkopers - groter dan zijn daadkracht. Al wat er met kerst kwam... geen graancirkelbroodjes. Ook niet met nieuwjaar of Pasen, wat dat betreft.
Begin april wilde ik toch eens weten wat er nu van die broodjes geworden was, dus ik belde met bakkerij Geert Bos in Stadskanaal. 'Nee, die graancirkelbroodjes zijn nog niet gebakken,' zei het meisje van de bakkerij. Vervolgens belde ik Chris Westen om te vragen hoe het zat. 'Ik heb een andere molenaar gevonden. De broodjes worden binnenkort gebakken en met koninginnedag verkocht,' vertelde hij. Ik vroeg hem of de broodjes nu echt zouden worden gemaakt van het platgelegde graan uit de Schorpioen-formatie. Westen antwoordde bevestigend. 'Heeft u dat graan dan met de hand geoogst?' vroeg ik. Nee, boer Adams zou de Groningse tarwe met de combine hebben geoogst. Nu had ik altijd gehoord dat plat graan niet met de combine te oogsten viel. 'De boer heeft de messen extra laag gezet en zodoende toch kunnen oogsten. Er is natuurlijk wel wat rommel bij de oogst gekomen hierdoor,' verklaarde Westen.
Geert Bos nog maar eens gebeld of ik broodjes kon bestellen. Dat kon wel, zei de bakker, maar hij kon niets garanderen: 'Dan moet ik wel meel krijgen. Ondanks alle beloftes, heb ik nog geen meel gekregen van Westen.' De bakker heeft mijn adres genoteerd, en zou een pakket van vijf broodjes opsturen als ze er waren.
In de dagen daarna begon dat hele verhaal van Westen bij mij te knagen. Hoe kon de boer met de combine geoogst hebben, terwijl hij in het Westerwolde Nieuws nog had verklaard dat zijn machine alleen maar zand hapte? Hoe dacht Westen vijf- tot tienduizend broodjes te bakken uit een graancirkel die maar veertig meter in doorsnee was?
Boer Adams maar eens gebeld. Of hij wat meer wist over die graancirkelbroodjes. 'Ik betwijfel of ze nog komen, hoor,' zei Adams voorzichtig: 'Volgens mij was het een publiciteitsstunt.' Vervolgens vroeg ik welk graan hij nou geoogst had: het staande graan buiten de cirkel, of het liggende graan binnen de cirkel? 'Dat platte graan valt niet te oogsten,' verklaarde Adams: 'Ik heb het nog wel geprobeerd, maar ik kreeg geen halm de combine in. Trouwens, de bakker betwijfelt of er wel brood van te maken is - misschien dat het lukt als er gluten bij worden gedaan. De Groningse tarwe die ik verbouw, is namelijk bestemd voor varkensvoer. Het graan dat in Nederland gebruikt wordt om broodjes van te bakken, komt uit Italië en omstreken.'
Enigszins in mijn wiek geschoten, heb ik Chris Westen nog maar eens gebeld: 'Meneer Westen, dat van die graancirkelbroodjes; dat is toch zeker een grap of een publiciteitsstunt?' Westen ontkent ten stelligste. Ik vraag hem waar hij vijf- tot tienduizend broodjes vandaan haalt uit een cirkel van veertig meter doorsnee. Dan herziet Westen zijn vorige lezing: het meel zal gemaakt worden van het staande graan. Het meel zal hoogstens 'besmet' worden met een beetje meel dat uit de graancirkel afkomstig is - maar een Engelse deskundige had gezegd, dat dat al voldoende zou zijn. Westen zegt nu dat hij met de hand wat graan uit de cirkel geoogst heeft. En dat Adams er met de combine overheen is geweest. 'Zonder resultaat,' vul ik aan. 'Nee hoor, de boer heeft wel wat geoogst,' zegt Westen. 'De boer zegt van niet,' werp ik tegen. 'Dan is 'ie het zeker al vergeten,' zegt Westen weer. Ik vraag of Chris Westen de boel niet in de maling loopt te nemen. 'Nee,' beweert hij, en vat het nog eens samen: 'Die broodjes komen er met koninginnedag. En er zit een beetje meel in uit de graancirkel. Ik ben kunstenaar en ik heb het beeldrecht gekocht van de graancirkel. Ik ben betrokken bij goede doelen, en de opbrengst gaat naar Solidariteit onder Mensen. Ik heb die stichting destijds al een voorschot gegeven.'
Als de graancirkelbroodjes met koninginnedag komen, zullen de graancirkelonderzoekers er weinig aan hebben: ze zijn niet gebakken uit graancirkelgraan. En als de broodjes al verdacht smaken, en u mocht denken 'Hmmm... varkensvoer...' Dan had ik u gewaarschuwd. Als de broodjes al komen... Of zou Chris Westen de verkoop van de broodjes uitstellen tot de heugelijke viering van Sint Juttemis?
Wordt vervolgd...?
Copyright Theo Meder 2002 (Meertens Instituut, Amsterdam)
